YEME BOZUKLUKLARI
YEME BOZUKLUKLARI
Yeme bozuklukları tıbbi, sosyal ve psikolojik sorunlara yol açan, yaşam kalitesini olumsuz etkileyen yeme davranışları bozukluklarıdır. Yeme davranışı bozuklukları değişik şekillerde uzun yıllar var olmuş, ancak 1950’lerden bu yana sıklığı giderek artmıştır. Modern toplumlarda ‘ince bedene’ sahip olmak arzusu artmaktadır ve isteyerek diyet yapanların çoğunluğunun amacı daha çekici olmaktır. Mankenler, dansçılar, balerinler, sporcular gibi iş yaşamlarında rekabetin önemli olduğu kişilerde yeme bozuklukları geliştirme riskleri yüksektir.
Amerikan Psikiyatri Birliği (APA: American Psychiatric Association)’nin 2013 yılında yayınladığı kriterlerde (DSM 5) Yeme Bozuklukları son olarak aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:
- Anoreksiya Nervoza
- Bulimiya Nervoza
- Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
- Tanımlanmamış Yeme Bozuklukları (EDNOS: Eating disorder not otherwise specified)
ANOREKSİYA NERVOZA (AN)
Yunanca ‘iştah kaybı’ anlamına gelmektedir. Anoreksiya nervoza hastaları genellikle tehlikeli derecede zayıf olmalarına rağmen kendilerini “şişman” hisseder ve aynaya baktıklarında kendilerini şişman görürler ve şişmanlamaktan korkarlar. Bazı AN hastaları aşırı yeme atakları yaşayabilir ve sonrasında çok kısıtlı diyet ile aşırı egzersiz yapma veya laksatif (müshil), diüretik kullanma gibi telafi edici davranışlarda bulunur.
- Menstruasyon döngüsünün en az 3 ay gerçekleşmemesi
- Kalsiyum kaybına bağlı kemik erimeleri, kırıklar ve osteoporoz oluşum riskleri
- Saç ve tırnaklarda kırılmalar,
- Tiroid metabolizmasının düşmesi
- Kuru cilt, tüylerde artış
- Kansızlık
- Kalp kasında güçsüzlüğe bağlı bazı kardiyovasküler sorunlar
- Elektrolit bozukluğu olanlarda güçsüzlük ve uykuya eğilim,
- Diş çürükleri
- Aşırı kabızlık
- Düşük tansiyon, yavaş nefes alma ve düşük nabız sayısı
- Vücut ısısında düşme
- Depresyon, hareketlerde yavaşlama gibi bazı belirti ve sorunlar oluşmaktadır.
BULİMİYA NERVOZA (BN)
Bulimiya teriminin Yunanca’daki anlamı ise ‘öküz açlığı’dır. Bulimiya nervoza genellikle bir yıl ya da daha uzun süreli diyet yaptıktan sonra gelişmektedir. Bu hastaların, yaklaşık % 10 u şişmandır. Bulimiya nervozalı bireyler sık sık yeme nöbeti geçirmektedir. Yeme nöbetlerinde genellikle tükettikleri besinler şeker, karbonhidrat ve yağ içeriği yüksek olup, kalorileri oldukça fazla olan besinler olmaktadır. Bu kişiler besinleri çok hızlı yerler ve yeme nöbetleri esnasında, kontrolden çıktıklarını hissedip kendilerini durdurmakta zorlanırlar. Tıkınma atağı ortalama 1 saat sürmektedir. Çoğu hasta düzenli yemek yemez, normal bir yemek sonrasında doygunluk hissetmekte zorluk çeker. Genellikle evde, tek başına yemeği tercih ederler. Nöbetten sonra bu davranışını telafisi etmek için de aç kalma, kendini kusturma, müshil (laksatif) ya da diüretik kullanma, aşırı egzersiz yapma ya da bu davranışların hepsini bir arada gösterme gibi yollara başvururlar.
- Kronik şekilde kızarmış ve yaralı boğaz,
- Boyundaki tükürük bezleri ve çene altındaki bezlerin şişmesi,
- Yanakların ve yüzün şişmesi
- Mide asitleri temasından dolayı diş minelerinin erimesi ve dişlerin çürümesi,
- Devamlı kusma sebebiyle mide kapağının bozulması ve reflü oluşumu
- Müshil kullanımı sebebiyle bağırsak tahrişi ve sorunları,
- İdrar söktürücü ilaçlar sebebiyle böbrek hastalıkları oluşma riski
- Sıvı ve elektrolit kaybına bağlı sorunlar görülebilmektedir.
TIKINIRCASINA YEME BOZUKLUĞU
Tıkınırcasına yeme bozukluğunun en belirgin ayırt edici özelliği, Bulimiya’da görülen hastanın kendini kusmaya zorlaması, ishale yol açan ya da idrar söktürücü ilaçlar kullanması, yeme alışkanlığını uzunca bir süre dizginlemesi yahut yorucu beden hareketleriyle metabolizmayı hızlandırması gibi tedbirlerin alınmamasıdır. TYB erişkinlerde en yaygın görülen yeme bozukluğudur (Iacovino ve ark. 2013). Cinsiyet dağılımı açısından TYB, AN ve BN’den farklılık göstermektedir. AN ve BN çoğunlukla kadınlarda görülen, erkeklerde nadiren ortaya çıkan hastalıklardır (Herzog ve Eddy 2007). TYB ise erkeklerde de sık görülen, ancak yine de kadınlarda erkeklerden 1.75 kat daha fazla görülen bir bozukluktur (Hudson ve ark. 2007).
YEME BOZUKLUKLARI HANGİ YAŞLADA BAŞLAR?
Anoreksiya nervoza için en riskli yaşlar 14 -15 yaşlarıdır. Genelde ergenlik döneminde başladığı bildirilir ancak menopoz sonrası kadınlarda da gelişebildiğini gösteren bazı çalışmalar vardır. Bulimiya nervoza için ise başlangıç yaşı 18-19 arasıdır.
Genç kızlarda anoreksiya nervozanın binde bir, bulimiya nervozanın yüzde bir olduğu bildirilmektedir. Erkeklerde seyrek görülmekte beraber klinik örneklerde erkek kadın oranı,1/10 dur.
Anoreksiya nervoza ve bulimiya nervoza tüm psikiyatrik hastalıklar içinde en ölümcül olanlarıdır. Kesin bir ilaç tedavisi yoktur ve asıl tedavi ilaç kullanımı değildir. Psikoterapi ile birlikte kullanılmalıdır. Yeme Bozukluklarının tedavisinde Genel Tıbbi Bakım, Beslenme Danışmanlığı, Psikiyatrik Tedavi ve Psikoterapi Desteği programlarının beraber yürütülmesi gerekmektedir. Yeme bozukluğu tedavileri birkaç biçimde sürdürülür. Özellikle ağır vakalarda hastane yatışı zorunludur.
Dyt. Dilan YAVUZ
KAYNAKLAR
- Fairburn CG, Harrison PJ. Eating disorders. Lancet 2003;361:407-16.
- Keel PK et. al. Predlctors of mortallty İn eating disorders Arch Gen Psychiatry 2003;Feb.60(2): 179-83
- Gard MC, Freeman CP. The dlsmantllng of a myth: a revlew of eating disorders and socioeconomic status. International Journal of Eating Disorders July 20(1);1-12