İYOT ve TİROİD hastalıkları ilişkisi
İYOT ve TİROİD hastalıkları ilişkisi
İyot, gereği kadar konuşmadığımız, insan sağlığı için son derece önemli bir mineraldir. İnsan vücudunda çok az miktarda bulur normal büyüme ve gelişme için gereklidir. Tiroid hormonları tiroid bezinde “iyot” denilen elementten yapılan metabolizmanın işleyiş hızını ayarlayan, anne karnından itibaren zihinsel gelişimde rol oynayan hormonlardır. Görevleri ; normal büyüme ve gelişmeyi sağlamak, beynin normal çalışmasını sağlamak, sinir sistemi çalışmasını ve vücut ısısını düzenlemek, vücut enerjisini kontrol etmektir.
Eksikliği de fazlalığı da aynı semptomlara sebep olur. Bunlar vücut ısısında dengesizlik, cilt sorunları, tiroid hormon işlev bozuklukları, enerji metabolizmasında bozulmalardır.
İYOT NASIL MEYDANA GELİR ?
Havada bulunan iyot toprağa çöker ve bu toprakta yetişen bitkiler iyodu alır. Fakat bol yağış alan, ağaç bulunmayan bölgelerde iyot yağmur suları ve rüzgarla erozyona uğrar. Bu durumda iyot yetersizliği görülür.
İYOT İLE İLGİLİ SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN YAKLAŞIMLARI
Ülkemizde insanlarda iyot yetersizliği için 1964 yılında ve devam eden süreçte iyot yetersizliği ve yetersizliğin yol açtığı hastalıklarla mücadele UNİCEF işbirliği ile 1998 yılından beri tuzun iyotlu tüketilmesinin zorunlu hale getirilmesiyle hız kazanmıştır. Fakat bu girişim günümüzde hala iyot yetersizliğinin görülmesi sebebiyle doğru bir girişim olmasına rağmen daha fazla teşvik gerektiğini göstermektedir.
Günlük iyot gereksinimi ergen ve erişkinde 150 µg, gebe ve emziren kadınlarda 175-200 µg, 1-10 yaş arasındaki çocuklarda 70-120 µg ve bir yaş altında 50 µg olarak belirlenmiştir (16, 17). İdrarla atılan iyot miktarı ise günlük alınan iyot’un %85-90’ını oluşturur (2-6). Okul çocuklarında spot idrarda iyot ölçümünde 10 µg/dL’nin altındaki değerler iyot alımının yetersizliğini göstermektedir (14-17) Çelik, T., Savaş, N., Kurtoğlu, S., Sangün, Ö., Aydın, Z., Didin, M., ... & Öktem, M. (2014). Hatay’da iyot eksikliği olan kırsal bölge ile iyot eksikliği olmayan kent merkezinde 6-12 yaş çocuklarda idrarda iyot, bakır, çinko, selenyum ve molibden düzeyleri.
DERLEME
İyot eksikliğine bağlı tiroid hastalıkları ülkemizde ve Dünya’da yaygın olarak görülmektedir. Endemik guatrın ana nedeni iyot eksikliğidir (1-4). Tiroid işlevi için iyot bir eser element olup eksikliği önlenebilir zeka geriliğinin en yaygın nedenidir (4, 5). Dünyada iki milyar insanda özellikle güney Asya’da ve sahra altı Afrika’da iyot eksikliği olduğu tahmin edilmektedir. Avrupa, Amerika ve Avustralya gibi endüstrileşmiş ülkelerde iyot eksikliğinin son yıllarda yaklaşık %50 oranında azaldığı bildirilmektedir (2-4). Tiroid hastalıklarının dünyada en yaygın nedeni iyot eksikliğidir (6-8). Sonuç olarak tiroid hormon yokluğu yenidoğan ve çocuklarda guatr, hipotiroidi, hipertirotiropinemi gibi klinik tablolara yol açar. Bu çocukların zeka ve motor gelişimi olumsuz etkilenmektedir (9-11)
İyot eksikliği olan ancak klinik olarak ötiroid görünen durumlarda serum T4 düşük, tiroid uyarıcı hormon (TSH) yüksek, T3 ise normal veya hafif yükselmiş bulunabilir. Metabolik olarak etkin ancak daha az iyot gerektiren T3’ün artışı organizmanın iyot eksikliğine karşı savunmasıdır. İyot eksikliği yenidoğanda yüksek TSH salgılanmasına neden olur (12-17).
İyot eksikliğine eşlik eden çinko eksikliği ve selenyum eksikliği bildirilmiştir (18, 19). Herhangi bir bölgede iyot eksikliğinin şiddeti, içme suyundaki iyot içeriğine, guatr sıklığına ve idrar iyot atılım oranına bağlı olarak belirlenebilir (7, 10).
İyot eksikliğinin tiroid işlevini ve hacmini etkilediği bilinmektedir. Bu çalışmada idrar iyot seviyesinin bölgemizdeki düzeyini ve eksikliğin olup olmadığını, iyot eksikliğine selenyum, çinko, bakır ve molibden eksikliğinin eşlik edip etmediği araştırdık. Sonuç olarak, iyot eksikliğine selenyum ve çinko eksikliğinin eşlik ettiği, molibden eksikliğinin de eşlik edebileceği, iyot ile molibden arasında zayıf da olsa pozitif ilişki olduğunu saptadık. Endemik guatr bölgesinde iyot eksikliği saptanan olgulara iyot destek tedavisinin yanı sıra çinko ve selenyum gibi eser elementlerin destek tedavisine eklenmesi gerektiği kanısındayız.
Çeşitli çalışmalarda, önceden iyot eksikliği olan ülkelerde iyot profilaksisi ile yeterli düzeyin üzerinde (idrar iyot atılımı= 200-299 μg/lt) veya aşırı (idrar iyot atılımı= >300 μg/lt) iyot alımı sonrası hipotiroidizm ve tiroid otoimmunitesinin insidansında artış gözlenmiştir (3,33,34). Zois ve arkadaşlarının Yunanistan’da yaptıkları bir araştırmada (3), okul çocuklarının %9.6’ sında otoimmun tiroidit saptanmış olup 7 yıl önceki verilerle karşılaştırma yapıldığında otoimmun tiroidit prevalansında artış tespit edilmiştir. Teng ve arkadaşlarının Çin’de yaptığı bir takip çalışmasında (34), ülkenin 3 farklı bölgesinden 3761 kişi 5 yıl boyunca izlenmiş, aşırı iyot alımının olduğu bölgelerdeki hastalarda düşük iyot alımı olan bölgelerdeki hastalarla karşılaştırıldığında kronik otoimmun tiroidit olgularının 5.6 kat ve hipotiroidizmin 6.6 kat daha fazla olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada idrar iyot miktarı ölçümünde bizim çalışmamızda da kullanılan Sandell-Kolthoff reaksiyon yöntemi kullanılmıştır. Danimarka Jutland’da Laurberg ve arkadaşlarının yaptığı bir diğer çalışmada (33), düşük ve yüksek iyot alımının olduğu iki farklı bölge karşılaştırılmış, iyot alımının az olduğu bölgede tiroid hiperfonksiyonu daha ön plandayken, yüksek iyot alımının olduğu İzlanda’da hipotiroidizm daha yüksek oranda saptanmış ve bu sonuç İzlanda’daki yüksek iyot alımına bağlanmıştır. Slovenya’da ise Zaletel ve arkadaşları tarafından 1999 yılında 676 okul çocuğunda yapılan izlem çalışmasında (5), tuzlardaki iyot miktarının 10 mg’dan 25 mg’a çıkarılmasından sonra 10 yıllık takipte diffuz guatr insidansında anlamlı azalma ve Hashimoto tiroiditinde anlamlı artış saptanmıştır.
Çelik, T., Savaş, N., Kurtoğlu, S., Sangün, Ö., Aydın, Z., Didin, M., ... & Öktem, M. (2014). Hatay’da iyot eksikliği olan kırsal bölge ile iyot eksikliği olmayan kent merkezinde 6-12 yaş çocuklarda idrarda iyot, bakır, çinko, selenyum ve molibden düzeyleri.
Bununla birlikte, diğer bazı çalışmalarda iyot eksikliğini gidermek için yapılan iyot uygulamaları sonrası otoimmunitenin tetiklendiğine dair bir kanıt bulanamamıştır. Kuzey Fas’ta Zimmermann ve arkadaşlarının yaptıkları bir prospektif bir çalışmada (35), guatrlı okul çağı çocuklarda iyotlu tuz uygulama sonrası total T4 ortalamasında anlamlı artış ve hipotiroidizm prevalansında anlamlı azalma saptanmış; antikor prevalansında kısa süreli artış olup 1 yılda referans değerlere dönmüştür ve hiçbir çocukta otoimmun tiroid hastalığını ve/veya iyotun indüklediği hipotiroidizm veya hipertiroidizmi gösteren klinik veya ultrasonografik kanıt bulunamamıştır. Bu çalışmalarda genelde tuza iyot ilavesi öncesi ve sonrası görülen Hashimoto troiditi insidansı arasındaki ilişki karşılaştırılmıştır.
İzmir Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi, 2015; 19(1): 6-14
Hipotiroidi prevelansı yaşla birlikte artmaktadır. Whickham çalışmasında aşikar hipotiroidi genel popülasyonda kadınlarda %0.14, erkeklerde ise <%0.1 olarak saptanmıştır 3. Aynı çalışmada hipotiroidi prevelansının kadınlarda 2-3 kat daha fazla olduğu bildirilmiştir. Colorado çalışmasında her yaşda kadında hipotiroidinin kadınlarda daha sık olduğu ve 34 yaş sonrası her artan yaşda kadında hipotiroidi oranlarının arttığı saptanmıştır 6. Yine aynı çalışmada tiroid hastalığı nedeniyle medikasyon almayan hastalarda aşikar hipotiroidi oranı %0.4 iken subklinik hipotiroidi oranı %8.5 olarak bulunmuştur6.
Hipertiroidi yaşlı popülasyonda oldukça önemli bir sağlık sorunudur. Hipertiroidinin çarpıntı, terleme, titreme gibi tipik semptomları yaşlılarda görülmeyebilmekte hastalar daha çok halsizlik, yorgunluk, kilo kaybı gibi spesifik olmayan semptomlarla başvurabilmektedirler11,16.
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 37 (2) 67-70, 2011
Uzm. Dyt. Ayşenur Fişek