GASTROİNTESTİNAL SİSTEM HASTALIKLARINDA BESLENME TEDAVİSİ 2
GASTROİNTESTİNAL SİSTEM HASTALIKLARI VE BESLENME
ALT GASTROİNTESTİNAL SİSTEM HASTALIKLARI
Üst GİS’te oluşabilecek hastalıklarda beslenme tedavisinden bahsetmiştik Şimdi ise alt GİS; ince bağırsak (duedonum, jejenum ve ileum), kalın bağırsak (çekum, kolon ve rektum) ve anüsten oluşan hastalıklarda beslenme tedavisini konu edeceğiz.
1) BAĞIRSAK HASTALIKLARI VE BESLENME
Gaz şikayetinden yakınan bireylerde sıklıkla karında kramp şeklinde ağrılar ve şişkinlik hissi görülür.
1.Konstipasyon: Kronik idiyopatik konstipasyon, defekasyonların en az % 25'inde zorlanma, gaitaların en az % 25'inde topaklı veya sert gaita, defekasyonların en az % 25'inde eksik boşaltım hissi, defekasyonların en az % 25'inde anorektal tıkanıklık / tıkanıklık hissi, defekasyonların en az % 25'ini kolaylaştırmak için bir şeylere ihtiyaç duyma; haftada üç kezden daha az defekasyon gibi semptomların iki ya da daha fazlasının varlığı ile tanımlanmaktadır.
Konstipasyon’da Beslenme Tedavisi
Pektin, sellüloz, hemisellüloz ve lignin suda çözünmez posa türleridir ve tüm diyet posasının çoğunu oluşturmaktadırlar. Bunlar bitki hücre duvarlarının yapısında yer almaktadırlar. Sağlıklı yetişkinler için günlük 25-30 gr veya günlük diyetin her 1000 kalorisi için 10-13 gr. diyet posası alımı önerilmektedir. Diyette yağ ilavesi kolesistokinin ve safra sekresyonundan dolayı bağırsaktaki su emilimini arttırarak kısmen semptomlarını hafifletebilmektedir. Bu sayede daha yumuşak dışkılar oluşmaktadır. Yeterli sıvı alımının ve hidratasyonun [30–35 ml / kg] normal bağırsak fonksiyonu için çok önemli olduğu belirtilmektedir.
2.Diyare: Diyare, dışkının kıvamında azalma ile birlikte sıklığında ve hacminde artış olarak tanımlanır. Diyarede su ve elektrolit kaybı oluşur. Süresi uzarsa, hastada dehidratasyon, deri tonusunda azalma, zayıflık, halsizlik ve kansızlık gibi durumlar oluşur. Bu nedenle ishalin bir an önce tedavi edilmesi gerekmektedir. Diyare, süresine göre, akut diyare (15 günden kısa süren diyare) ve kronik diyare (15 günden uzun süren diyare) olarak ikiye ayrılmaktadır. Akut diyareler genellikle infeksiyöz nedenlerle oluşmaktadır; kronik diyarelerde infeksiyonlar dışında değişik sebepler olabilmektedir.
Diyare’de Beslenme Tedavisi
- Beyaz pirinç, bağırsaktaki sıvı hareketliliğini bağlayıcı bir besin olarak davranarak ve dışkıyı biraz daha katı hale getirerek diyareyi durdurmaya yardımcı olur.
- Muz diyare sırasında kaybedilen potasyumun yerine konmasını destekler.
- Patatesin de potasyum içeriği zengin olduğundan diyare için tercih edilebilir.
- Tuzlu tercih edilecek besinler, dışkıyla kaybedilen elektrolitlerin yerini almaya yardımcı olmaktadır.
- Çok fazla kahve, çay, kola ve diğer kafeinli içecekleri tercih etmemek gerekmektedir.
2) KOLON (KALIN BAĞIRSAK) HASTALIKLARI VE BESLENME
1.Ülseratif Kolit ve Chron’s Hastalığı: Ülseratif Kolit inflamasyonu rektum ve kolon ile sınırlıyken, Chron‘s inflamasyonu gastrointestinal sistemin herhangi bir yerinde ortaya çıkabilmektedir. Hastalığın kesin sebebi bilinmemektedir. Hastalık genelde kronik seyirlidir. Rektal kanamalar, devamlı ishaller, şiddetli karın ağrısı, karında şişme, ateş, halsizlik ve huzursuzluk gibi belirtiler gösterebilir.
Ülseratif Kolit ve Chron’s Hastalığı Beslenme Tedavisi
Bireyin klinik bulguları da göz önünde bulundurularak diyeti, yüksek enerjili, bol proteinli (enerjinin %15-20’si), az posalı, az yağlı ve vitamin minerallerden zengin olmalıdır. Az az sık sık beslenme önerilir. Kişide süt intoleransı gelişmişse süt diyetten çıkarılır, yerine yoğurt tüketimi önerilebilir. Yağ türü olarak, orta zincirli yağ asitlerinin olumlu etkileri olduğu gibi, n-3 yağ asitlerinin de immün sistemi olumlu yönde etkilediği bilinmektedir.
2.İrritable Bağırsak Sendromu (SPASTİK KOLON)
IBS, kalın bağırsakta karın ağrısı, gaz, dışkılama alışkanlıklarında değişikliklerin oluştuğu, barsağın yapısında bir bozukluk olmamasına rağmen, işleyişinin aksaması durumudur. Stres ve değişen emosyonel durumlarda daha sık karşılaşılan fonksiyonel bir bağırsak hastalığıdır. Kalın bağırsakta düzensiz, hareketler söz konusudur. Hastalık her yaşta görülmekle birlikte 13 - 49 yaşları arasında daha sıktır.
İrritable Bağırsak Sendromu ve Beslenme Tedavisi
Yapılan çalışmalarda, probiyotik ve prebiyotiklerin, posa, su tüketimi, ve düşük FODMAP diyetinin (fermente oligosakkaritler, disakkaridler, monosakkaridler ve polioller), İBS tedavisinde olumlu etkileri belirtilmiştir. FODMAP [fermente oligosakkaritler (FOS, GOS), disakkaritler (fruktan, rafinoz, inülin, monosakkaritler [laktoz] ve polihidrik alkoller (sukroz, früktoz, sorbitol, mannitol, silitol, maltitol)] besinlerin içinde bulunan karbonhidratlardır. Bu besinler aşırı tüketildiğinde sindirilememe ya da yeterli absorbsiyon olalamaması gibi problemlerle fermente edilmesi sonunda gaz, karın ağrısı, kramp, diyare gibi en sık rastlanan semptomlar görülmektedir. İBS hastalarında diyette düşük FODMAP içeren besinlerin tüketimiyle sindirim ve emilim bozukluğunun neden olduğu gaz, karın ağrısı, diyare gibi sorunların önlenebileceği belirtilmektedir.
3.Divertiküler Kolon Hastalığı
Kolon duvarından dışarıya doğru cepleşmeleridir
Divertikül tedavisinde, karın içi basıncı değiştiren, karın kaslarını zorlayacak her türlü fiziksel aktivite ve egzersizden kaçınmak hasta şişmansa ideal vücut ağırlığına ulaştırmak gerekmektedir. Diyet posası, hastalığın ilk dönemlerinde sindirim sistemi tarafından tolere edilemediği için azaltılmalı, ancak sonrasında posa miktarı arttırılmalıdır. Sıvı tüketimi artırılmalıdır. Kızartma, kavurma türü yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
4.Kısa Bağırsak Sendromu
Bağırsağa cerrahi girişim bulunulması (ince bağırsak alınması) sonucu gelişen duruma verilen isimdir. İnce bağırsak, % 70-80 düzeyinde alınabilir.
Bireye göre enerji, protein, vitamin ve mineral, sıvı gereksinimi ayarlanır. Az posalı, yumuşak besinler verilir. Hastaya uzun süre TPN (total parenteral beslenme) uygulanır. Daha sonraki dönemde enteral ve/veya oral beslenme uygulanır. Yağ emilim bozukluğu sonucu, A,D,E,K vitaminleri ve kalsiyum emilimi azalır.
Uzm. Dyt. Ayşenur Fişek
KAYNAKLAR
- Kontogianni M. Gastrointestinal Diseases. Clinical Nutrition and Practice. (Katsilambros N. et al, ed) First Edition. Athens, Greece, Chapter 7, 93-126 ,2010.
- Ford AC, Moayyedi P, Lacy BE, et al. American College of Gastroenterology monograph on the management of irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation. The American journal of gastroenterology, 109: S1, S2, 2014.
- Mulder DJ, Noble AJ, Justinich CJ, et al. A tale of two diseases: the history of inflammatory bowel disease. Journal of Crohn's and Colitis, 8(5):341-348,2014.
- Özdemir M, Perktaş G. İrritabl Bağırsak Sendromunda Diyet.Güncel Gastroenteroloji, 20/3, 2016.
- Spiller, R. Irritable bowel syndrome: new insights into symptom mechanisms and advances in treatment. F1000Research, 5, 2016.