Egzersiz Bağımlılığı Nedir?

Fiziksel aktivite yapmanın amacı yaşam kalitesini artırmak, obeziteyi engellemek, kronik hastalık riskini azaltmak (hipertansiyon, kalp rahatsızlıkları, kemik erimesi, diyabet, felç, stres, depresyon vb.) gibi etmenlerdir. Bunlara ek olarak düzenli fiziksel aktivite yapmak psikolojik iyileşmeyi de beraberinde getirmektedir. Böylesine olumlu etkileri olan bir eylem sosyal yaşantıdan kaçma, yapılan işlerden uzaklaşmayı isteme, ailesel sorunları unutmaya çalışma, fiziksel hırslar ve takıntılar gibi sebeplerden dolayı abartma yoluna gidilebilir. Bu durum da egzersiz bağımlılığı olarak adlandırılır.

Egzersiz bağımlılığı, fiziksel egzersiz yapmaya karşı aşırı istekli olma, kişinin yapılan egzersizin zararlı etkilerinin olabileceğini bilmesine rağmen (örneğin; sakatlık vb.) yapmaya devam etmesi olarak tanımlanan bir durumdur.

Egzersiz bağımlılığı Negatif ve Pozitif Bağımlılık olmak üzere ikiye başlıkta incelenebilir. Bireyin yaşamında karşılaştığı bir takım zorluk ve engellerle başa çıkabilmek için aşırı derecede egzersiz yapması pozitif bağımlılıktır. Aşırı egzersiz yapan bireyin egzersiz yapmadığında stres, anksiyete, depresyon, sinirlilik, vb. problemleri yaşaması ise negatif bağımlılık olarak adlandırılmaktadır.

Egzersiz bağımlılığını teorik olarak tanımlanmış semptomlarını değerlendirmek için Egzersiz Bağımlılığı Envanteri (EAI) geliştirilmiştir. EAI yüksek oranda spor yapma bağımlılığı olan sporcular için kullanılabilir ve prevalans oranlarının farklı spor ortamlarına göre değişiklik gösterebileceği kanıtlanmıştır.

Yapılan çalışmalara göre egzersiz bağımlılığın olan bireylerin sakatlanma gibi etmenlerden dolayı egzersizlerine bir iki gün kısıtlama getirildiğinde kişilerde artmış gerginlik ve moral bozukluğu; iki haftadan uzun sürek kısıtlamalarda ise depresyon, öfke, yorgunluk seviyelerinde artış, dinamikliğin azalması ve intihar düşüncesine kadar giden bir süreç izledikleri gözlenmiştir. Ayrıca egzersiz bağımlılığı ile psikolojik stres arasındaki ilişkinin yüksek olduğu gözlenmiştir.

Gelin kısaca yeme bozukluklarını nedir, çeşitleri nelerdir bir hatırlayalım!

Yeme Bozuklukları

Yeme bozukluğu, kişinin kültürel ve sosyal baskılardan uzaklaşmak, yaşamla ilgili baş edilemeyen birçok olumsuzluktan kaçmak ve çoğunlukla aile ile ilişkili olarak nükseden bir sorundur. Özellikle kadınların, fiziksel çekicilik ve mükemmeliyetçiliğe verdiği fazla değer sonucu kendilerini hastalığa sürükleyen bir süreçle devam etmektedir. Her türlü yeme bozukluğu psikiyatri ile ilişkili ve belirli yeme bozuklukları da depresyon ve obsesif-kompulsif bozukluk ile benzer özellikleri paylaşmaktadır. Modeller, aktrisler, dansçılar, sporcular gibi vücut ağırlığı kontrolü ile ilgilenen bireylerde yeme bozukluğu konusunda yüksek risk görülmektendir.

Yeme bozuklukları temelde; anoreksiya nervoza (AN) bulimia nervoza, tıkınırcasına yeme bozukluğu (Binge Eating-BED) olarak ayrılır. Fakat enerji gereksinimi ve enerji alımı arasındaki bir dengesizlik durumu olarak tanımlanan obezite de bir yeme bozukluğu olarak tanımlanabilir.

1.Anoreksiya Nervoza

Anoreksiya nervozadaki temel belirtiler; zayıf bir bedene sahip olma isteği, kilo almaktan aşırı korku, beden imgesinde bozukluk ve adet kesilmesidir. Hasta kilo kaybetme amacıyla özel davranış biçimleri geliştirir. Hastaların yaklaşık yarısı bütün yiyecek alımını ileri derecede azaltarak kilo kaybeder. Bazıları aşırı egzersiz yapar. Hastaların diğer yarısı ise sıkı diyet uygularlar. Bazen kontrollerini kaybederek tıkınırcasına yemek yerler ve ardından yediklerini kusarak çıkarırlar. Hastalar aldıkları besinlerin kilo yapıcı etkisini azaltmak için laksatif (ishal yapıcı), diüretik (idrar söktürücü) gibi ilaçlara da başvurabilirler. Sonuçta hasta, sağlığını tehdit edecek ölçüde zayıflar.

2.BulimiaNervoza

Bulimia daha yaygın olarak görülmektedir ve tedavisi anoreksiyaya göre daha zordur. Aşırı yeme atakları ve ardından gelen kusmaların ön planda olduğu bir yeme bozukluğudur. Hasta yine zayıf bir beden sahip olmak istediği için anoreksiya nervozadaki gibi yediklerini dışarı atmak, kilo yapıcı etkilerini gidermek için çeşitli yollara başvurur. Ancak bu tabloda farklı olarak hasta hafif kilolu ya da normal beden ağırlığındadır.

3.Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Bidge Eating-BED)

Bulimia benzer şekilde, 3 ayda haftada en az 1 kez ortaya çıkan dürtü kontrolünün kaybı ile karakterize aşırı yeme isteği olarak görüldüğü rapor edilmiştir. Bulimia nervozanın aksine BED’in ayırt edici özelliği kendini kusturma gibi telafi edici davranışların oluşmamasındır. Tıkınırcasına yeme davranışı genellikle orta yaşlı ve %25 i erkeklerden oluşmaktadır. Tekrarlayan tıkınırcasına yeme davranışı zamanla obeziteye sebep olabilmektedir.

Egzersiz Bağımlılığı ve Yeme Bozukluğu Arasındaki İlişki

Egzersiz bağımlılığı da yeme bozukluğu da temel olarak aynı sebeplere dayanmaktadır. Çevresel etmenlerden kaçmaya çalışmak, fiziksel mükemmeliyetçilik vb. Bu etkenlerden dolayı birbiriyle ilişkili iki terimdir. Yapılan çalışmalarda düzenli fiziksel aktivite yapan bireylerde egzersiz bağımlılıkları görülebileceği, özellikle güzel bir görünüme sahip olabilmek ve vücut ağırlık kontrolünü sağlayabilmek için egzersiz bağımlılığı ile birlikte yeme bozukluklarının da görülebileceği belirtilmektedir. Literatürde yapılan çalışmalarda da kadınlarda erkeklerden daha fazla yeme bozuklukları görüldüğü belirtilmektedir. Kadınların cinsiyet rolünde fiziksel görünümün ön planda olmasından ya da kadınlar için zayıf olmanın ideal beden imgesi olarak kabul edilmesinden, özellikle genç yetişkin kadınların daha fazla yeme tutum ve davranışı bozukluklarına maruz kaldıkları düşünülmektedir. Ayrıca kadın ve erkeklerin egzersiz bağımlılığı düzeyinde istatistiksel farklılık olmasa da kadınların egzersiz bağımlığı düzeylerinin erkeklerden daha yüksek olmasını yine kadınların postural görünüme verdikleri önemden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Yeme bozukluğu davranışında özelliklede anoreksiya nervoza ve bulima nervoza yeme bozukluklarında kompulsif egzersiz yapılması görülebilen bir durumdur. Ayrıca egzersiz bağımlısı bireylerin; egzersiz bağımlılıklarının ardında vücut kilo kontrolü sağlamak, vücut yağ yüzdesini azaltıp, kas kütlesini artırmak ve mükemmel bir görünüme sahip olmak amacı güdülmüştür. Mükemmel bir fiziksel görünüme sahip olabilmek için aşırı derecede egzersiz yapan bireylerin besin alımında da aşırı hassasiyet ve beraberinde kısıtlama gibi davranışları ortaya çıkardığı, böylece önlenemez egzersiz yapma isteği ve besin alımı kısıtlamaları beraberinde yeme bozukluklarının ortaya çıkmasına neden olduğunu düşünmektedir.

Uzm. Dyt. Ayşenur Fişek

KAYNAKÇA

Koruç Z., Arsan N., Derleme: Egzersiz Davranışını İzleyen Etmenler: Egzersiz Bağlılığı ve Egzersiz Bağımlılığı, 2009
Vardar E., Egzersiz Bağımlılığı, 2012
Yücel B., Klinik Gelişim, (Estetik Bir Kaygıdan Hastalığa Uzanan Yol: Yeme Bozuklukları), 2009
www.psikiyatri.org.tr , Yeme Bozuklukları
Katz D. L., Friedman R. S. C., Lucan S. C., Nutrition In Clinical Practice, 2018
Yıldırım İ., Yıldırım Y., Ersöz Y., Işık Ö., Saraçlı S., Karagöz Ş., Yağmur R., Egzersiz Bağımlılığı, Yeme Tutum ve Davranışları İlişkisi, 2017
www.nationaleatingdisorders.org , Eating Disorders and Athletes

Blog

EGZERSİZ BAĞIMLILIĞI VE BESLENME