C VİTAMİNİNİN DEMİR EMİLİMİNE ETKİSİ
C VİTAMİNİNİN DEMİR EMİLİMİNE ETKİSİ
C vitamini alımı Vücutta Demirin Emilimini Artırıyor!
Vitaminler normal vücut metabolizması için gerekli olan, fakat çoğu vücut hücrelerinde sentezlenemeyen organik bileşiklerdir. İnsan için gerekli günlük vitamin ihtiyacı, bazı faktörlere bağlı olarak değişebilir. Bu faktörler; vücudun ağırlığı, büyüme hızı, egzersiz düzeyi, hastalık, ateş ve hamilelik gibi özel durumlardır.
Vitaminler, bütün hücrelerde az miktarda depolanabilirler. Suda eriyen ve insanda sentezlenemeyen C vitamininin yetersiz tüketimi bir kaç haftada C vitamini eksikliği belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açar ve 20–30 haftadan sonra skorbüt nedeniyle ölümle sonuçlanabilir. C vitamininin, antioksidan özelliği yanı sıra, demir emilimi ve depolanmasında, kolajen sentezi, doku tamiri, amino asit metabolizması, hemoglobin ve hormon sentezi gibi metabolik süreçlerde temel bir rol oynar.
Diyete vitamin ve mineral eklenmesi konusunda yapılan çalışmaların kontrollü ve çok iyi düzenlenmiş olması gereklidir. Bu tür çalışmalar planlanırken bireylerin antrenman tipi, beslenme durumu, vitamin-mineral tüketimleri ile eksiklik belirtileri olup olmadığı bilinmelidir.
Demir (Fe) redoks olaylarında elektron alış verişini sağlar, ayrıca hücre solunumunda yer alır. Fe’nin % 25-30’u karaciğer, dalak ve kemik iliğinde depo formunu oluştururken kalan fonksiyonel kısım % 66–70 Hb’de, %4–5 myoglobinde, %0.6 Fe içeren enzimlerde, %0.1 dolaşımda bulunur. Yetişkinlerde demir kaybı düzensizdir ve bedendeki total demir depoları ince bağırsaklardan demir emilme edilme hızı ile kontrol edilir. Erkekler günde 0.6 mg, kadınlar ise yaklaşık iki katı kadar demir kaybederler. Diyetle alınan demir miktarı daha yüksek olsa da bağırsaktan kaybedilen miktarı karşılayacak miktarda demir emilir, bu miktar besinle alınanın % 3–6 kadarıdır. Demir iki değerlikli hali ile (ferröz form) kolayca emilir, ancak diyetteki şekli üç değerlikli halidir (ferrik form). Vücuttaki demir depoları hakkında fikir verebilecek serum testleri arasında ferritin, demir, total demir bağlama kapasitesi (TDBK), transferrin doygunluk oranı sayılabilir. Bunlardan TDBK’nin yüksek olması eksiklik göstergesidir.
Ayrıca insanlarda L-glunolakton dönüşümü için gerekli enzimin yokluğu nedeniyle C vitamini sentezlenememektedir. Vücutta demir emilimi bağırsaklardan sağlanırken, emilmeyen bölümü feçes, idrar ve deriden ter yoluyla atılmakta, bunun yanı sıra saç ve tırnak büyümesiyle de az miktarlarda kaybedilmektedir. C vitamininin fiziksel çalışmalardan sonra, terde arttığı gibi idrarda da arttığı ileri sürülmüştür. Bununla beraber, çeşitli çalışmalara ait bulgularda çelişkili sonuçlar vardır. Örneğin normal günlük beslenme ile alınan düzeylerin üzerinde C vitamini alımının egzersiz sonrasında yapılan laboratuvar testleri üzerinde etkisi bulunamamıştır. Bu demek oluyor ki besinlerdeki emirin tamamı vücutta emilemez. Aldığımız demirin yararlı olabilmesi için C vitamini içeren besinlerle birlikte tüketmeliyiz. Örneğin yemekle alınan 500 mg C vitamini demirin emilimini 6 kat artırır.
C vitamini eklenmesi ve egzersiz performansı arasındaki ilişkiyi değerlendiren çalışmaların sonuçlarına göre, günlük alınan toplam 80 mg C vitamini, aerobik güç için en uygun doz olarak kabul edilmiştir. Bu miktar günlük 60 mg olan normal gereksinimin üzerindedir. Bu durum, sporcuların bu farkı günlük diyetleri ile temin edip edemeyeceği sorusunu ortaya çıkarmaktadır.
Sporcularda C vitamini ile yapılan çalışmalarda, daha çok atletik performansa etkileri ve maxVO2 ile etkileşimi araştırılmıştır. Bu konuyla ilgili literatürde, C vitamini kullanmanın maxVO2 performansını artırdığına ilişkin yayınların yanı sıra, bir değişiklik meydana getirmediğini gösteren yayınlar da bulunmaktadır. Günde 1 gr ve 30 gün süreyle C vitamini yüklemesi yapılan güreşçilerde maxVO2’de istatistiksel olarak anlamlı olmayan bir artış olduğu belirlenmiştir. İstatistiksel olarak anlamlı olmasa da bu artışa C vitamini kullanmanın etki yaptığı konusunda göstergeler vardır.
Bazı araştırmaların sonuçlarına göre, sporcularda bir ay süreyle günde 1 gr C vitamini kullanımının istatistiksel olarak demir emilimini artırdığı bulunmuştur. C vitamini yüklenen grubun idrarında C vitamini atılımı olduğunda, bu bulguyu gereksinimden fazla alınan C vitamininin idrarla atıldığını desteklemektedir. Benzeri bulgular basketbolcular, futbolcular ve maraton koşucularında yapılan C vitamini yüklemelerinde de gösterilmiştir.
Diyetisyen Ayşenur FİŞEK
KAYNAKLAR
- Burce A, Ekblom B. & Nilsson I. The Effect of Vitamin and Mineral Supplements and Health Foods on Physical Endurance and Performance. Proc Nutr Soc l985; 44:283–295.
- Driskell VA & Herbert WG. Pulmonary function and treadmill performance of males reveiving ascorbic acid supplements. Nutr Rep Int l985; 32:443-451.
- Ganong WF. Review of Medical Physiology (18th ed), Stanford: Appleton-Lange. 1997.
- Arslan C & Gönül B. Elit güreşçilerde C vitamini yüklemesinin bazı fizyolojik etkileri. Spor ve Tıp 2000; 8(1-2):21-25.
- Lachili B, Hininger I, Faure H, Arnaud J, Richard MJ, Favier A, Roussel AM. Increased lipid peroxidation in pregnant women after iron and vitamin C supplemantation. Biol Trace Element Res 2001; 83(2):103–110.