İRRİTABL BARSAK SENDROMU (İBS) VE FODMAP DİYETİ
İRRİTABL BARSAK SENDROMU (İBS) VE FODMAP DİYETİ
İrritable Bağırsak Sendromu (İBS) Nedir?
İBS nedeni belli olmayan, karında ağrı veya rahatsızlık hissi, şişkinlik ve dışkılamada değişiklik ile karakterize olan kronik bir sindirim sistemi hastalığıdır.
Stresin yüksek olduğu dönemlerde ortaya çıkan ve şiddeti artarak devam eden ishal-kabızlık gibi dışkılama alışkanlığındaki değişiklikler ile seyreder.
Yapılan araştırmalarda, İBS tanısı almış kişilerde kalın bağırsak hareketlerinde anormallik ve bağırsak duvarındaki kaslar ile sinirler arasındaki iletimde bozukluk olduğu tespit edilmiştir. Bundan dolayı bağırsak dışkıyı atabilmek için birbiri ile uyumsuz hareketler yapmaktadır. Bu da kişide karın ağrısı, şişkinlik, dışkı kıvamı ve miktarı ile ilgili sıkıntılar yaratmaktadır.
İBS tanısı almış bazı kişilerde ise yapılan bir takım özel testlerle ince bağırsaklarında yüksek miktarda bakteri çoğalması olduğu tespit edilmiş ve buna bağlı bazı şikâyetleri olduğu saptanmıştır. Kişinin vücut direncindeki sıkıntılar, kalın bağırsakta normal şartlarda bulunması gereken bakterilerde değişikliğe ve kalın bağırsak duvarında hafif inflamasyona neden olur ve bu durumda da İBS bulguları ortaya çıkar.
İBS’ ye Neden Olan Bazı Etmenler
- Yetersiz posa alımı
- Bazı besinlere karşı hassasiyet (intolerans)
- Stres ve Duygusal Gerilim
- Sigara
- Alkol
- Adet düzensizliği
- Öğün atlama
- Enfeksiyonlar
- Antibiyotik ya da ilaç kullanımı
- Mevsimsel değişiklikler
- Soğuk hava gibi nedenler
İBS tanısı için muayene, laboratuvar bulguları ve görüntüleme yöntemleri bulunmadığından hastalığa tanı koyabilmek için bazı belirtileri gözlemlememiz gerekir.
İBS’nin En Önemli 3 Belirtisi
- Dışkılama alışkanlığı bozukluğu (kabızlık ve/veya ishal)
- Karın ağrısı: Genellikle yemek yedikten sonra çok yoğun hissedilir. Gaz çıkarma veya dışkılamayla birlikte rahatlama gelebilir.
- Şişkinlik: İBS hastaları, normale göre daha fazla gaz üretmezler ama gaz bağırsaktan çıkamadığı için rahatsızlık yaratır. Genellikle yemek yedikten hemen sonra başlar ve gün boyunca bağırsaktan sesler gelmesi, karında sıkışıklık gibi durumlar ile devam eder.
İBS TANISI NASIL KONULUR?
Son tanı kriterlerine (ROMA IV kriterleri) göre;
Son 3 ayda, haftada en az 1 defa, aşağıdaki en az 2 semptomla birlikte devam eden karın ağrısı veya rahatsızlık hissi olması
- Dışkılamadan sonra rahatlama
- Dışkı sıklığının değişmesi
- Dışkı şeklinin değişmesi
ile İBS tanısı konulmaktadır. Semptomlar hasta başvurmadan en az 6 ay önce başlamış olmalıdır.
İBS TEDAVİSİ VE BESLENME
İBS tanısı alan hastalara ilk olarak yaşam tarzı değişikliği ve diyet alışkanlıklarının değiştirilmesi önerilmektedir ve tedavi kişiye özel olmalıdır.
Yapılan bilimsel çalışmalarda İBS şikâyetleri ve besin tüketimi arasında önemli bir ilişki olduğu gözlemlenmiştir. Bundan yola çıkılarak besinlerin hastalıktaki rolü incelenmiş ve İBS tedavisi için bazı diyet tedavileri geliştirilmiştir.
FODMAP DİYETİ
İBS diyet tedavisine son dönemde yenilikçi bir yaklaşım getirilmiştir. Bu yaklaşım, diyetle birlikte “fermente oligo-, di- ve monosakkaritler ile poliollerin” (FODMAP) azaltılmasına dayanmaktadır. Düşük FODMAP içerikli diyetin İBS hastalarının iyileşmesinde olumlu etkilerinin olduğunu gösteren çok fazla çalışma bulunmaktadır.
Düşük FODMAP diyeti, Monash Üniversitesi’nde gastroentereloglar, diyetisyenler ve bilim insanlarından oluşan bir ekip tarafından geliştirilmiştir.
FODMAP ifadesi bütün kısa zincirli karbonhidratları içermektedir
FODMAP’ler bağırsak içine su çekerler yani ozmotiktirler, bu sebeple yüksek FODMAP içeren besinler aşırı tüketildiğinde sindirilememe veya emilememe gibi problemlere bağlı olarak bağırsak sistemindeki bakteriler tarafından fermente edilebilirler. Bu fermentasyon gaz, karın ağrısı, kramp ve diyare gibi problemlere sebep olur. Diyette düşük FODMAP içeren besinlerin tercih edilmesi ile bağırsaklarda meydana gelen bu sindirim ve emilim bozukluğunun sebep olduğu fermentasyon ve buna eşlik eden gaz, karın ağırısı, diayare gibi problemler önlenebilmektedir.
Bu beslenme tedavisi ince bağırsakta zayıf bir şekilde emilen ve daha sonra ince veya kalın bağırsakta fermente edilen karbonhidrat grubunun tüketiminin sınırlandırılmasına dayanmaktadır. Zayıf bir şekilde emilen bu kısa zincirli karbonhidratlar; fruktoz ve laktoz, fruktanlar, galakto-oligosakaritler ve poliolleri içermektedir.
Düşük FODMAPs diyetinde yüksek FODMAPs içeren besinler 4-8 hafta ara ile diyetten çıkarılır, İBS şikayetlerinde azalma olduğunda yüksek FODMAPs içeren besinler her gün birer tane olmak koşulu ile diyete eklenir ve şikayetler takip edilir. Hastanın besinlere verdiği cevaba göre uygun bir beslenme planı oluşturularak şikayetlere sebep olan besinler diyetten çıkarılır.
FODMAP’ DEN YÜKSEK KISITLANMASI GEREKEN BESİNLER
- MEYVELER: Elma, Kayısı, Kiraz, Böğürtlen, Mango, Nektarin, Şeftali, Armut, Hurma, Erik, Karpuz, Konserve Meyveler, İncir
- SEBZELER: Enginar, Kuşkonmaz, Karnabahar, Sarımsak, Mantar, Kuru Soğan, Arpacık Soğan, Bezelye, Taze Soğan, Brokoli, Pancar, Brüksel Lahanası, Lahana, Rezene, Bamya
- TATLANDIRICILAR: Fruktoz, Bal, Yüksek Früktoz Mısır Şurubu, Ksilitol, Mannitol, Maltitol, Sorbitol
- SÜT ve ÜRÜNLERİ: Süt ( İnek, Keçi, Koyun), Dondurma, Yoğurt, Ekşi Krema, Yumuşak Ve Taze Peynirler
- BAKLİYATLAR: Fasulye, Nohut, Mercimek, Kırmızı Fasulye, Soya Fasulyesi
- TAHILLAR: Ekmek, Makarna, Kahvaltılık Tahıllar, Arpa, Buğday, Çavdar
- İÇECEKLER: Bira, Şarap, Süt, Soya Sütü, Meyve Suları
FODMAP’DEN DÜŞÜK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİNLER
- Tüm Yağlar
- ET GRUBU: Yağsız Kırmızı Etler, Derisiz Hindi, Tavuk, Balık, Kabuklu Deniz Ürünleri
- Yumurta
- KURUYEMİŞ VE TOHUMLAR: Yer Fıstığı, Kabak Çekirdeği, Ceviz, Fındık, Badem
- MEYVELER: Muz, Yaban Mersini, Kavun, Greyfurt, Üzüm, Limon, Mandalina, Portakal, Ahududu, Çilek, Kivi
- TATLANDIRICILAR: Akçaağaç Şurubu, Pekmez, Stevia
- SÜT ÜRÜNLERİ: Laktoz İçermeyen Süt Ürünleri Ve Sert Peynirler, Çedar, Parmesan, Mozarella Tip Peynirler
- SEBZELER: Havuç, Patates, Biber, Frenk Soğanı, Salatalık, Patlıcan, Zencefil, Taze Fasulye, Marul, Ispanak, Domates, Kabak, Kereviz, Patates, Yer Elması, Taze Nane, Taze Roka, Taze Dereotu, Taze Maydanoz, Pazı, Ebegümeci, Semizotu
- TAHILLAR: Esmer Buğday, Mısır, Yulaf, Pirinç, Kinoa
- SOSLAR VE BAHARATLAR: Sirke, Hardal, Sarımsak, Pul Biber, Tuz
Sonuç olarak İBS tanısı almış hastalara beslenme tedavisinde genel beslenme önerilerine ek olarak düşük FODMAP diyeti önerilmektedir.
Uzm. Dyt. Ayşenur FİŞEK
KAYNAKLAR
1. De Ponti, F.,&Tonini, M. (2001). IrritableBowelSyndrome. Drugs, 61(3), 317-332.
2. Tang B, Zhang J, Yang Z, Lu Y, Xu Q, Chen X, Lin J. (2016) Moxibustion for Diarrhea-Predominant Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Re view and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Evid Based Complement Alternat Med.;2016:5105108. doi: 10.1155/2016/5105108.
3. Andresen, V.,&Camilleri, M. (2006). IrritableBowelSyndrome. Drugs, 66(8), 1073-1088.
4. Mayer EA. (2008) Clinical practice. Irritable bowel syndrome. N Engl J Med. 358(16):1692-9. doi: 10.1056/NEJMcp0801447.
5. Beşer, Ö. F.,& Çokuğraş, F. Ç. (2012). İrritabl Barsak Sendromu. Turkiye Klinikleri Journal of PediatricalSciences, 8(1), 61-68.
6. Orvath A, Szajewska H. Probiotics, prebiotics, and dietary fiber in the management of functional gastrointestinal disorders. World Rev Nutr Diet. 2013;108:40-8. doi: 10.1159/000351483.
7. Güray Can BY. İrritabl barsak sendromunun tanı
ve tedavisinde yaklaşımlar. Güncel Gastroentroloji.
2015;19(3):172-81.
8. Lovell RM, Ford AC. Global prevalence of and risk
factors for irritable bowel syndrome: a meta-analysis.
Clin Gastroenterol Hepatol. 2012;10(7):712-21.
9. Özden A, Köksal AŞ, Oğuz D, Çiçek B, Yilmaz U, Dağli Ü,
ve ark. Türkiye’de birinci basamak sağlık kurumlarında
irritabl barsak sendromu görülme sıklığı. Akademik
Gastroenteroloji Dergisi. 2006;5(1):4-15
10. Kasap E, Semiz HS, Gerçeker E, Yüceyar H. İrritabl barsak
sendromu ve kolonoskopi. Endoskopi Gastrointestinal.
2011;19(2):43-6.
11. Schmulson MJ, Drossman DA. What is new in Rome IV. J
Neurogastroentrol Motil. 2017;23(2):151-63.
12. Soares RL. Irritable bowel syndrome: a clinical review.
World J Gastroenterol. 2014;20(34):12144-60.
13. Thomas A, Quigley EM. Diet and irritable bowel
syndrome. Curr Opinion Gastroenterol. 2015;31(2):166-
14. Simren M, Mansson A, Langkilde AM, Svedlund J,
Abrahamsson H, Bengtsson U, et al. Food-related
gastrointestinal symptoms in the irritable bowel
syndrome. Digestion. 2001;63(2):108-15.
15. Cuomo R, Andreozzi P, Zito FP, Passananti V, De Carlo
G, Sarnelli G. Irritable bowel syndrome and food
interaction. World J Gastroenterol. 2014;20(27):8837-45.
16. Barrett JS, Gibson PR. Clinical ramifications
of malabsorption of fructose and other shortchain carbohydrates. Practical Gastroenterology.
2007;31(8):51-65.
17. Barrett JS. Extending our knowledge of fermentable,
short-chain carbohydrates for managing gastrointestinal
symptoms. Nutr Clin Pract.2013;28(3):300-6.
18. Nanayakkara WS, Skidmore PM, O’Brien L, Wilkinson
TJ, Gearry RB. Efficacy of the low FODMAP diet for
treating irritable bowel syndrome: the evidence to date.
Clin Exp Gastroenterol. 2016;9:131-42.
19. Gibson PR. Food intolerance in functional bowel
disorders. J Gastroenterol Hepatol. 2011;26(3):128-31.
20. Spencer M, Chey WD, Eswaran S. Dietary renaissance
in IBS: has food replaced medications as a primary
treatment strategy? Curr Treat Options Gastroenterol.
2014;12(4):424-40.