Otizm ve Beslenme
Otizm ve Beslenme Protokolü
Otizimli bireylerde görünen bağışıklık sistemi problemleri, gastrointestinal problemler, alerjik reaksiyonlar, besin intoleransı gibi problemler yaygın olarak görülür. Hastalığın semptomlarının hafif ya da az görülmesi için beslenme noktasında nasıl bir yol izlenebilir diye düşünüyorsunuz. En önemlisi bağırsak florasını güçlü tutmak ve kişinin alerjik reaksiyon gösteren besinlerden uzak durulmasını sağlamaktır. Klinik verilere dayalı bilimsel araştırmalardan derlediğim yazımda detayları okuyabilirsiniz.
İlk kez 1943 yılında Leo Kanner tarafından “infantil otizm” diye adlandırılan (Kanner, 1943), Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) (Autism Spectrum Disorders, ASD), sosyal etkileşimde sözel olmayan iletişimsel davranışları, sosyal karşılıkta, sosyal iletişimde ve sosyal etkileşimde eksiklikleri kapsayan, çok yönlü durumlara karşı yetersizlik ve ilişkileri geliştirme, koruma ve anlamada kalıcı eksikliklerle karakterize olan bir spektrum rahatsızlığı olarak tanımlanmaktadır.1 (American Psychiatric Association (APA) [Online]. Cautionary statement for forensic use of DSM-5. In Diagnostic and statistical manuel of mental disorders (5th ed.), (2013), Available From: http://dx.doi.org/10.1176/ appi.books.9780890425596, (Accessed 2017 April 08).
Yaygınlığı her geçen gün artmakta olan otizm spektrum bozukluğu, toplumsal iletişim ve etkileşimde güçlükler ve sınırlı-yineleyici davranış örüntülerindeki yetersizlikle kendini gösteren yaygın gelişimsel bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Yapılan epidemiyolojik çalışmalara göre 2000 yılında her 150 doğumda bir görülürken günümüzde 68 çocukta bir görülmektedir. Nedeninin tam olarak bilinmeyişi ve sıklığının her geçen gün artışı otizm konusunda yapılan çalışmaları arttırmıştır. Otizmli bireylerin bağırsaklarının aşırı geçirgen olması ve beslenmelerinde seçici olmaları otizm tedavisinde beslenme yaklaşımlarının yararlı olabileceği görüşünü ortaya çıkarmıştır. Glutensiz-kazeinsiz diyet, ketojenik diyet, özel karbonhidrat diyeti, Feingold diyeti, Candida vücut ekoloji diyeti, elimine alerji diyeti ve yağ asidi, multivitamin, mineral, probiyotik takviyesi otizm tedavisinde kullanılan beslenme yaklaşımlarındandır. (Seda, Ö. N. A. L., & Aslı, U. Ç. A. R. (2017). Otizm spektrum bozukluğu tedavisinde beslenme yaklaşımları. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 179-194.)
PROBİYOTİK TAKVİYESİNİN ÖNEMİ
Otizmli her üç çocuktan birinde beslenme anormallikleri, gastroözofajiyal reflü, karın ağrısı, diyare, konstipasyon gibi çeşitli gastrointestinal sorunlar olduğu bilinmektedir.56,57 Bu sorunlar otizmli çocuklarda sıklıkla anormal davranışlar ve olumsuz sosyal etkileşimler ile ilişkilendirilmiştir.58 Ancak çoğu zaman bu çocuklarda görülen anksiyete, şaşkınlık ve sosyal izolasyon, gastrointestinal şikayetleri gölgelemektedir.59 Konakladığı organizmanın sağlığına katkıda bulunan probiyotiklerin gut mikrobiyatasını değiştirerek sağlığı olumlu yönde etkilediği bilinmektedir.60 Otizmli çocuklarda ise potansiyel zararlı etkileri olan bazı metabolitlerin düzeylerini değiştirerek, problemlerin iyileşmesinde etkili olduğu tahmin edilmektedir.58 Probiyotik kullanımının yararı için ortaya atılan diğer bir hipotez, sağlıklı gut florasının gut-beyin bariyeri yoluyla beyin ve davranışlar üzerinde etkili olmasıdır. Ancak çalışmalardan elde edilen sonuçlar çelişkilidir. Kaluzna-Czaplinska ve Blaszczyk'nin61 2012’de otizmli çocuklar üzerinde yaptıkları bir çalışmada; çocuklara iki ay boyunca Lactobacillus acidophilus içeren supleman verilmiş, müdahale grubunun kontrol grubuna göre bir işe odaklanma ve verilen işi yerine getirme kabiliyetlerinin arttığı belirlenmiştir. Ancak davranışsal olarak gruplar arasında herhangi bir farklılık belirlenmemiştir. Çift kör plasebo kontrollü yapılan başka bir çalışmada da benzer sonuçlar gözlenmiş, probiyotik kullanımının fekal mikrobiyata, gut fonksiyonu ve davranış skorları üzerinde olumlu etkileri olduğu saptanmıştır.62 Otizmli çocuklarda probiyotik kullanımı; gut mikrobiyatasını iyileştiren, inflamasyonu azaltan, epitelyal bariyer fonksiyonunu düzelten ve davranışsal semptomları iyileştiren terapötik bir yoldur.60 (Horvath, K., Perman, J.A. Autism and gastrointestinal symptoms. Curr Gastroenterol Rep 2002; 4(3): 251-258. 57. Molloy, C.A., Manning-Courtney, P. Prevalence of chronic gastrointestinal symptoms in children with autism and autistic spectrum disorders. Autism, 2003; 7(2): 165-171. 58. Navarro, F., Liu, Y., Rhoads, J.M. Can probiotics benefit children with autism spectrum disorders?. World J Gastroenterol, 2016; 22(46): 10093-10102. 59. Nikolov, R.N., Bearss, K.E., Lettinga, J., Erickson, C., Rodowski, M., Aman, M.G., Mccracken, J.T., Mcdougle, C.J., Tierney, E., Vitiello, B., Arnold, L.E., Shah, B., Posey, D.J., Ritz, L., Scahill, L. Gastrointestinal symptoms in a sample of children with pervasive developmental disorders. J Autism Dev Disord, 2009; 39(3): 405-413. 60. Critchfield, J.W., Van Hemert, S., Ash, M., Mulder, L., Ashwood, P. The potential role of probiotics in the management of childhood autism spectrum disorders. Gastroenterol Res Pract 2011: 1-8.)
Otizmli Çocuk Beslenmesinde Tedavi Yaklaşımları
Glutensiz- Kazeinsiz diyet (Gluten Free-Casein Free) GFCF Beslenmede önemli yeri olan tahıl ve ürünleri bazı hastalıklarda yasaklanabilmektedir. Tahıl kaynaklı hastalıklardan biri olan çölyak; buğday, çavdar, arpa ve bazen de yulaf ürünlerinin tüketimi sonucu bağırsakta ortaya çıkmaktadır.20 Çölyakta tek tedavi seçeneği olan glutensiz diyet otizmli bireylerde de kullanılmakta, ayrıca sütte bulunan kazein nedeniyle de tüm süt ve süt ürünlerinin (peynir, yoğurt, ayran vb.) otizmli çocukların diyetinden çıkarılmasının etkili olacağı düşünülmektedir.
Gluten ve kazein içeren yiyeceklerin kusurlu bir şekilde çökmesiyle oluşan opioid peptitlere bağlı olarak, bazı semptomların oluşabildiği hipotezi kurulmuştur. ‘Sızıntılı barsak sendromu’ olarak bilinen artmış bağırsak geçirgenliği, endojen opiat sistemini ve sinir sistemindeki nörotransmisyonu etkileyerek, bu peptitlerin barsak membranına, kan dolaşımına, kan beyin bariyerine geçişine izin vermektedir. Opioidin aşırı artmasının, otizmde oluşan davranışlara neden olduğu ve bu maddelerin diyette azalmasına bağlı olarak otistik davranışlarda iyileşmeler olduğu düşünülmektedir.22 (Marcason, W. What is the current status of research concerning use of a gluten-free, casein-free diet for children diagnosed with autism? J Am Diet Assoc, 2009; 109(3): 572)
Ketojenik Diyet
Otizm ve epilepsi arasındaki ilişki karmaşık olarak görülse de, OSB’li bireyler, normal gelişmekte olan bireylere kıyasla epilepsiye 3 ila 22 kat daha yatkın olup OSB'li bireylerin yaklaşık % 25'i, yaşamlarının bir noktasında klinik nöbet geçirmektedir.26 Epileptik nöbetlerin sayısını ve şiddetini azaltmak için terapötik bir yöntem olarak tanımlanan ketojenik diyetin, zihinsel duruma bağlı davranışlar ve hiperaktivite için olumlu etki yaptığı görülmüştür. (Neggers, Y. [Online]. Dietary Interventions in Autism. Available from: https://www.res4 earchgate.net/publication/221915783, 2011, (Accessed 2017 June 16).
Özel Karbonhidrat Diyeti (Spesific Carbonhydrate Diet) (SCD)
Özel karbonhidrat diyeti ilk olarak 1920'li yıllarda geliştirilmiştir. Hem basit hem de kompleks karbonhidratların malabsorbsiyonu göz önünde bulundurulmakta, buna bağlı olarak diyetteki kompleks karbonhidratlar kısıtlanırken basit karbonhidratlar tamamen çıkarılmaktadır. SCD’nin, irritabl barsak sendromu (IBS), çölyak hastalığı ve otizm gibi çeşitli hastalıklarda olumlu etki yaptığı görüşü hakimdir. (Cohen, S.A., Gold, B.D., Oliva, S., Lewis, J., Stallworth, A., Koch, B., Eshee, L., Mason, D. Clinical and mucosal improvement with specific carbohydrate diet in pediatric Crohn disease. J Pediatr Gastroenterol Nutr, 2014; 59(4): 516-521.)
Feingold Diyeti
Fenol, aromatik / benzen halkasıyla organik bir bileşik olan ve salisilatlarda doğal olarak bulunan ve yapay besin katkı maddelerinde olduğu gibi kimyasal olarak üretilen bir bileşiktir. Fenoller yapay olarak bir petrol türevinden yapılabilmekte, renklendirici ve koruyucu gıda katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Renklendirici ve koruyucuların ise çocuklarda hiperaktiviteye neden olabildiği bildirilmiştir. Fenol sülfür transferaz (PST) enzimindeki bozukluk nedeniyle otistik çocukların diyetinden de, renklendirici ve koruyucu içeren bu besinlerin veya domates gibi doğal salisilat içeren besinlerin çıkarılmasının olumlu etki yaptığı bildirilmiştir.Bu nedenle özellikle renklendirici, aroma verici, koruyucu Beta Hidroksi Asitler (BHA), Bütillendirilmiş hidroksi toluen (BHT), tersiyer bütil hidrokinon (TBHQ) ve tatlandırıcı içeren besinlerin diyetten çıkarılması, badem, elma, kayısı, çilek, salatalık, köri vb baharatlar, üzüm, kuru üzüm, portakal, bal, şeftali, biber ve domates gibi yaygın reaktif salisilat içeren besinlerin de kısıtlanması önerilmektedir. (American Academy Of Pediatrics (Online). Available from: https://www.kennedykrieger.org/sites/default/files/star_training/cardstar-asd-special-diets-factsheet.pdf. (Accessed 2017 June 18).
Candida Vücut Ekoloji Diyeti (Candida Body Ecology Diet) (BED)
Candida albicans, maya benzeri bir mantar olup, özellikle bağışıklığı baskılanmış bireylerde enfeksiyonlara neden olabilmektedir. Candida albicans'ın aşırı artışı, otizmli çocuklarda görülen konsantrasyon bozukluğu, saldırganlık ve hiperaktif davranışlar gibi sorunlar ile ilişkilendirilmiş olup, baş ağrısı, mide sorunları, gaz ağrısı, yorgunluk veya depresyon ile de ortaya çıkabilmektedir. Antifungal ilaç alımları ve probiyotik etki sağlayan diyet takviyeleri, şekeri düşük diyetler koruyucu olarak uygulanmaktadır.35 Candida Vücut Ekoloji Diyeti, candidanın aşırı büyümesini temizlemek ve bağırsağın sağlığını desteklemek ve asit / baz dengesini sürdürmek için düşük asit oluşturan besinler ile, düşük şeker ve nişasta içeren ya da hiç şeker içermeyen kolay sindirilebilir besinleri, fermente besinleri ve diğer katı beslenme önerilerini içermektedir. BED, ham lahana turşusu ve diğer kültürlenmiş sebzeler, hayvansal olmayan sütle yapılan kefir ve yoğurt gibi birçok fermente besinleri içermektedir. BED, glutensiz olmasının yanı sıra, pirinçsiz, mısırsız ve soyasızdır. Diyette sadece kinoa, darı, kepekli buğday ve amarant (düzgünce ıslatıldığında) gibi birkaç besinin tüketimi serbesttir. (Matthews, J. (Online). Autism Diets: The First Step to Biomedical Intervention and Autism Recovery. Available from: http://www. generationrescue.org/resources/, 2013, (Accessed 2017 June 01).
Elimine Alerji Diyetleri
Otizmli çocukların çoğu, sindirim ve bağışıklık sistemindeki anormallikler nedeniyle besin hassasiyetine sahiptir. Sindirilmeyen karbonhidrat veya aminoasitler barsakta yararlı bakterilerin bu ögelere reaksiyon göstermesine yol açmaktadır.36 Bu nedenle eğer çocukta herhangi bir besin alerjisi veya intoleransı olduğu düşünülüyorsa gerekli testler yapılarak sorunun belirlenmesi önerilmekte ya da şüphelenilen besinin 2 haftalığına çıkartılması ve aynı besin diyete tekrar eklenerek alerjik semptomların meydana gelip gelmediğinin gözlenmesi gerekmektedir.37 Alerjik besinlerin diyetten çıkarılması, gastrointestinal sistemde, davranış ve dikkatin iyileştirilmesi de dahil olmak üzere, bazı çocuklarda iyileşmelere neden olabilmektedir.36 Diyetten çıkarılacak 186 Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi 2017 (1-2-3) besinler arasında süt, buğday, soya, yumurta, yerfıstığı, fındık, balık ve kabuklu deniz ürünleri bulunmaktadır. (Strickland, E., Mccloskey, S. Eating for autism: The revolutionary 10-step nutrition plan to help treat your child's autism, Asperger's, or ADHD. Da Capo Lifelong Books, 2009.)
A vitamini eksikliği, gastrointestinal komorbidite riskini arttırır ve otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda merkezi semptomları şiddetlendirir .
Otizm spektrum bozukluğu (ASD) nörogelişimsel bir bozukluktur ve ASD'li birçok bireyde gastrointestinal (GI) komorbiditeleri vardır. A Vitamini (VA) beyin gelişimi ve GI fonksiyonunda önemli bir rol oynayan önemli bir mikro besin maddesidir.
VAD (a vitamini düşüklüğü), ASD'li çocuklarda çekirdek semptomları şiddetlendirir ve GI komorbiditesi olan ASD çocuklarında GI komorbiditesi olmayan ASD çocuklarına göre daha ciddi çekirdek semptomları vardır. GI semptomları ile kombine VAD otistik çocukların merkez semptomlarını şiddetlendirir .
( Vitamin A deficiency increases the risk of gastrointestinal comorbidity and exacerbates core symptoms in children with autism spectrum disorder.
Cheng B, Zhu J, Yang T, Guo M, Lai X, Li Q, Chen J, Li T.
Pediatr Res. 2020 Mar 30. doi: 10.1038/s41390-020-0865-y. [Epub ahead of print]
PMID:32225174 )
Uzm. Dyt. Ayşenur Fişek