ÇÖLYAK FARKINDALIĞI!
19 EYLÜL 2025
ÇÖLYAK FARKINDALIĞI!
ÇÖLYAK NEDİR?
Arpa, buğday, çavdarda bulunan glutene karşı gelişen ince bağırsağın otoimmün hastalığıdır. Glutenin içindeki gliadin fraksiyonu, hastalıkta en zararlı etkileri oluşturan proteindir. Gluten alındığında bağırsak yüzeyindeki villus yapıları hasar görür, bu da besin emiliminde bozulmalara yol açar. Bu nedenle çölyak hastalığı, bir malabsorpsiyon sendromuolarak da tanımlanır. Çölyak hastalığında oluşan malabsorbsiyon nedeniyle, B6, B12, D vitamini, kalsiyum, demir, folik asit ve kısa zincirli yağ asitleri gibi birçok besin öğesinde azalma mevcuttur.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Çocuklarda:
-İshal
-Kusma
-Kilo kaybı
-Karın şişliği
-Büyüme ve gelişme geriliği
-Vitamin-mineral eksiklikleri görülebilir.
Erişkinlerde:
-Demir eksikliği anemisi
-Osteoporoz (kemik zayıflığı)
-Karın ağrısı, şişkinlik
-Kronik yorgunluk
-Ağızda aftlar
-Kısırlık, düşük riski görülebilir.
ÇÖLYAKTA BESLENME TEDAVİSİ NASILDIR?
Çölyak hastalarının beslenme tedavisinde dört aşamalı bir yaklaşım söz konusudur:
1. Aşamada, hastaya tanı konduktan sonra hastalığının kabullenmesi sağlanır, gluten içermeyen besinlerin neler olduğu öğretilir, farkındalık eğitimi hasta ve yakınlarına verilir.
2. Aşamada, gluten içermeyen besinlerin porsiyon miktarları, besin grupları, yeterli ve dengeli beslenme anlatılır.
3. Aşamada, çapraz kontaminasyon, evde glutensiz besinlerin hazırlanması ve dışarda güvenilir besin tüketimi için nelere dikkat edileceği hususunda bireysel veya grup eğitimleri verilir.
4. Aşamada, sağlıklı besin seçimi, vücut ağırlığı denetiminin yapılması, hastalığa yönelik oluşabilecek komplikasyonlar gibi konularda bilgilendirme yapılır. (1).
ÇÖLYAK HASTALIĞININ TEK TEDAVİSİ GLUTENSİZ DİYETTİR!
Gluten kaynağı olan besinler diyetten çıkarılır; buğday, çavdar, arpa, yulaf. Ayrıca bu besinlerle hazırlanmış ürünler de tüketilmemelidir. Yerine mısır, patates, pirinç, soya fasulyesi, tapyoka ve arorat nişastası eklenebilir. Bira, tahıl ve malt içecekleri de yasaklanır.
Normal bir diyet günlük 10-40 g gluten içerir.
Çölyak Hastaları için maksimum günlük gluten dozu 20-50 mg’dır.
1 dilim ekmek 4800 mg gluten içerir. Bu durumda 1 dilim ekmeğin 1/96’sı çölyak hastaları için güvenlidir. (2).
GLUTENSİZ GIDA NE DEMEKTİR?
Glutensiz gıda: İçeriğindeki gluten miktarı 20 mg/kg’yi geçmez demektir. Bu durum sağlandığında glutensiz ibaresi kullanılabilir.
Gluten seviyesi düşürülerek hazırlamış ürünlerin etiketlenmesi, reklamı ve tanıtımında ürünlerin içinde gluten miktarı 100 mg/kg olduğunda ‘‘çok düşük gluten’’ ibaresinin kullanılacağı belirtilmektedir.
Yulaf için de bir düzenleme getirilmiş olup, gıdalarda bulunan yulafın buğday, çavdar, arpa ve bunların melez çeşitlerinin bulaşmadan özel olarak üretilmesi, işlenmesi ve bu yulafın gluten miktarının 20 mg/kg aşamaz ifadesi yer almaktadır. (3).
PSÖDOTAHILLAR GLUTENSİZ DİYETTE TERCİH EDİLEBİLİR!
Psödotahıllar, tahıl yerine geçebilen, nişasta içeren bitkilerdir. Çeşitli besinlerin yapısına katılarak ekmek ve makarna gibi ürünlerin yapımında kullanılmaktadır. Amarant, kinoa ve karabuğday en çok tüketilen psödotahıllardır. Bu bitkiler, yüksek besleyici profilleri ve bağırsak hasarına yol açan toksik proteinleri içermemeleri nedeniyle glutensiz ürünlerin yapımında tercih edilmektedir.
Yapılan çalışmalar, amarant ve kinoanın yüksek sindirilebilirliğe sahip protein içerdiğini göstermiştir. Psödotahılların çoklu doymamış yağ asitleri ile tokoferol, flavonoid, polifenol gibi biyoaktif maddeler bakımından zengin olduğu ve nutrasötik karbonhidratlar içerdiği belirtilmektedir.
GLUTEN SADECE GIDALARDA MI VARDIR?
Gluten, besin sanayisinde çok geniş kullanım alanına sahiptir. Gıda işleme sırasında yüksek kontaminasyon riski bulunur. Gluten sadece gıdalarda değil, bazı ilaçlar, vitamin-mineral takviyeleri ve kişisel bakım ürünlerinde (ruj, diş macunu) de yer alabilir. Bu durum, çölyak hastalarının diyete uyumunu zorlaştırmaktadır.
SONUÇ OLARAK ÇÖLYAK HASTALARI MUTLAKA DİYETİNDEN GLUTENİ ÇIKARMALIDIR. GLUTENSİZ BESLENİRKEN TEMEL BESİN ÖĞESİ GEREKSİNİMLERİNİ KARŞILAMAK AMACIYLA GLUTEN İÇERMEYEN BESİNLERE DİYETİNDE YETERLİ VE DENGELİ YER VERMELİDİR!
TÜM BUNLAR GÖZÜNÜZÜ KORKUTMASIN. BESLENME UZMANINIZA DANIŞARAK HEM SAĞLIKLI BİR YAŞAM SÜRDÜRÜP HEM DE HAYAT KALİTENİZİ YÜKSELTEBİLİRSİNİZ!
UZMAN DİYETİSYEN AYŞENUR FİŞEK
DİYETİSYEN MELTEM TORTOP
KAYNAKLAR
1- Çölyak Hastalığında Aile Hekimleri İçin Tanı, Tedavi ve İzlem Rehberi. (2019) ISBN: 978-975-590-706-2. T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1111. Baskı, Ankara.
2- Tunçer, E., & Ayhan, N. Y. (2021). ÇÖLYAK HASTALIĞINDA MİKRO BESİN ÖGESİ EKSİKLİKLERİ VE BESLENME ÖNERİLERİ. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(1), 29-38.
3- Yıldırım, E. (2020). Çölyak hastalığı ve glutensiz besleme. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 175-187.