AFET DURUMLARINDA BESLENME NASIL OLMALIDIR?
Afetler, doğa kaynaklı veya insan kaynaklı sebepler ile oluşan ve sonucunda can ve mal kayıpları, çevresel yardıma ihtiyaç duyma, hayata uyumun zorlaşması gibi durumların oluşabildiği olaylar olarak adlandırılmaktadır. Doğal veya beşeri olarak kaynak farketmezsizin insan üzerinde psikolojik, fiziksel ve ekonomik yönden oldukça olumsuz etkiler bırakmaktadırlar. Bu olumsuz etkilerin azaltılması ve insan yaşamının sürdürülebilmesi için barınma, kıyafet, güvenlik, tıbbi bakım gibi bazı ihtiyaçlar vardır. Bu ihtiyaçlardan birisi de beslenme ihtiyacıdır.
Beslenme; canlılığın gerekliliğini yerine getirmek ve metabolizma faaliyetlerini sürdürebilmek için elzem olan besin maddeleri ve enerji kaynağının dış ortamdan alınmasıdır. Besinler, bedende gerçekleşen kimyasal tepkimeler için gerekli enerjinin yanı sıra bedene destek olan, hücrelerin oluşması ve yenilenmesi için önemlidir. Afet gibi normal yaşamı kesintiye uğratan olağanüstü durumlarda da sağlıklı beslenmenin sağlanması son derece önemlidir.
Afet dönemlerinde beslenme hizmeti iki ayrı zaman diliminde ele alınır. İlk 72 saatlik dilimi kapsayan döneme kısa dönem beslenme hizmeti , 72 saatten sonraki döneme ise uzun dönem beslenme hizmeti denir.
Beslenme hizmetinin sağlanacağı dönemde beslenme sorumlusunun gözlemesi gereken bazı konular vardır. Bu hizmet toplumun beslenme durumu ve genel beslenme-yemek pişirme alışkanlıklarını kapsar. Beslenmeyi planlayacak kişinin bu konulara dikkat etmesi ve insanların alışkanlıkları doğrultusunda yemek organizasyonunu sağlaması gerekmektedir. Aksi takdirde bireylerin beslenmesinde aksamalar ve yetersizlikler görülebilir ve bu durum sağlık problemlerinin oluşmasına zemin hazırlar.
Kısa Dönem Beslenme Hizmeti
Bu dönemde afetin psikolojik ve fiziksel etkisi hala devam etmektedir. Bu sebeple ilk aşamada insanların sıcak içecekler çorba, çay vb. gıdalara ulaşımlarının sağlanması onları psikolojik açıdan güven ortamı oluşturabilir. Bu aşamada temin edilmesi kolay, bozulmaya karşı dayanıklı ve kalori içeriği yüksek besinlere öncelik verilmelidir. Bu gıdaları; ekmek ve tahıl grupları, çorba, peynir, yoğurt, zeytin, bisküvi, meyve suyu, konserve yiyecekler, çay vb. şeklinde sıralayabiliriz. Bu tür gıdalar pratik ve kolay temin edilebilir, beslenme hizmetinin daha kolay ve hızlı gerçekleşmesi sağlanır.
Uzun Dönem Beslenme Hizmeti
Bu dönemde toplu beslenmenin yapılmasına ve bunun yanında besin güvenliğine dikkat edilerek yiyecek pişirme, hazırlama, depolama, servis etme araçlarının hijyen ve sanitasyonu önemli olmaktadır. Afet gibi olağanüstü durumlarda kişi başı enerji gereksinimi ortalama 2100 kkal kadardır. Toplu beslenmelerin dışında bireylerin normal hayatlarına dönmeye başladıkları zamanlarda çeşitli kuru gıdaların dağıtımıyla bireylere kendi yiyeceğini kendi hazırlama olanağı da sağlanır. Uzun dönemde beslenme hizmetinde, kısa dönemde beslenme hizmetinde verilen gıdalara ek olarak kuru baklagiller, yumurta, fındık, ceviz ve besin değerinin yüksek olması sebebiyle tahin helvası gibi gıdalar da önem oluşturur. Gıda dağıtımı sağlanırken yaş, cinsiyet ve sağlık durumlarının dikkate alınması; kültürel özellikler, gıdaların mevsime uygunluğu ve besinlerin kontamine olmaması ve gerekli araç gereçlerin temini önemli olacaktır.
FAO/WHO raporlarına göre, afetzedelere dağıtılmak üzere hazırlanan erzakların içerdiği enerjinin en az %10-12’sini protein, en az %18’ini ise yağ oluşturmalıdır. Küçük çocukların beslenmelerinde yağ oranı %30-40 oranında, gebe ve emzikli afetzedelerin beslenmesinde ise en az %20 oranında olması gerekmektedir.
Türk Kızılay’ı tarafından afet durumlarında dağıtılmak üzere önceden hazırlanmış, bir ailenin ortalama 7 günlük beslenme ihtiyacını karşılayan gıda paketleri mevcuttur. Bu paketler TİP1 ve TİP-2 olmak üzere iki çeşittedir. Paketler genel olarak; pirinç, kuru fasulye, toz şeker, tuz, un, makarna, bulgur, barbunya ve nohut içermektedir. TİP-1 gıda paketi barbunya içermesi sebebiyle Balkan ve Avrupa ülkelerine daha çok dağıtılırken, TİP-2 gıda paketi nohut içermesi sebebiyle Orta Doğu ve Arap ülkelerine daha çok dağıtılmaktadır. Bu gıda paketleri ortalama 5 kişilik bir ailenin günde 2100 kkal almaları düşünülerek oluşturulmuştur.
KAYNAKÇA
- ÖNEY, Başak. Afet Durumlarında Beslenme Hizmetleri. 2022.
- GÜDEN, Rumeysa Ayşe; BORLU, Arda. Afetlerde toplum beslenmesi ve hassas gruplara yönelik beslenme planı. Food and Health, 2023, 9.1: 61-68.
- DOĞRU, Salih; GÖZDE, E. D. E. Planning food and nutrition support in disaster situations. Current Perspectives on Health Sciences, 2020, 1.1: 25-34.
Dyt.İrem ÖZTÜRK