BÖBREK HASTALIKLARINDA BESLENME TEDAVİSİ
BÖBREK HASTALIKLARINDA BESLENME
Böbrekler her iki yanda (sağ ve sol) fasulyeye benzeyen şekli olan karının arka duvarını oluşturan kasların hemen önünde, periton zarını arkasında (retroperitoneal bölgede) bulunan kırmızı-kahverengi organlardır. Her iki böbrekte de nefron adı verilen yaklaşık 1 milyon parçacık bulunmaktadır. Böbreklerin asıl fonksiyonu kandaki zararlı maddeleri filtre etmek ve idrar şeklinde atmaktır. Ayrıca vücudun tuz su ve elektrolit dengesinin sağlanmasından sorumludur.
Böbreklerin çalışma fonksiyonlarının bozulmasının sonucunda kanda üre, kreatin ve potasyum değerlerinde yükselme görülür ve kandaki elektrolitlerin dengesi bozulur.
TEDAVİ GEREKEN BÖBEK HASTALIKLARI
- Akut glomerülonefrit
- Kronik glomerülonefrit
- Nefrotik sendrom
- Akut böbrek yetmezliği
- Kronik böbrek yetmezliği
Akut Glomerülonefrit (AGN) - Kronik Glomerülonefrit (KGN) ve Besleneme Tedavisi
Glomerüllerdeki, akut ya da kronik seyirli bir inflamasyonun eşlik ettiği etkilenme ve hasarlanma durumu, glomerülonefrit (GN) olarak adlandırılır. Glomerüllerdeki inflamasyon ve ödem nedeniyle dokunun kanlanması bozulur ve aniden glomerüler filtrasyon hızı (GFH) azalır. Suyun ve diğer metabolizma artıklarının idrarla atılamayıp vücutta birikmesi sonucunda oligüri, azotemi, ödem ve hipertansiyon, endotel hücrelerindeki hasar sonucunda da hematüri ve proteinüri ortaya çıkar.
Akut glomerülonefrit hastalığında günlük kg başına alınması önerilen enerji ortalama 35 kaloridir. Günlük alınan enerji 2000 kalorinin altında düşmemelidir. Protein ihtiyacı hastalık seyrindeki anüri ve oligüri durumuna göre değişmekle birlikte her zaman iyi kalitede olmalıdır.
Kronik glomerülonefrit durumunda da günlük alınması gereken kalori ihtiyacı yüksektir. Vücut ağırlığına göre enerji ihtiyacı 30-40 cal/kg değerinde olmalıdır. Karbonhidratlardan gelen enerji toplam enerjinin %60-65’ini oluşturmalıdır. Protein miktarı ise yine farklılık göstermekle beraber kilogram başına 0,6 g olabilir.
Nefrotik Sendrom (NS) ve Beslenme Tedavisi
Nefrotik sendrom akut glomerülonefritin diğer adıdır. Böbreklerdeki glomerül adı verilen kan damarı yumakları şeklindeki filtrasyondan sorumlu yapıların hasar görmesinden kaynaklanır. Diyet proteinlerinin °/o 60 - 70’ini biyolojik değeri yüksek proteinler oluşturmalı, bunun için de hayvansal protein kaynaklarından yararlanılmalıdır. Proteinüri ile de çoğu kez aktif vitamin D metabolitlerinin oluşmaması söz konusu olduğundan nefrotik sendromlu hastalarda bu yetersizlikler yüksek protein, yüksek vitamin ve potasyumlu diyetlerle düzeltilebilir.
Nefrotik sendromlu hastalarda önerilen diyet;
- Kalori: 35 kcal/kg/gün
- Protein: 0.8 -1.0 g/kg/gün
- Yağ: total kalorinin %30 undan azı (doymamış yağ asit oranı yüksek ( enerjinin % 10 u ))
- Kolesterol < 200 mg / gün
- Sodyum < 2 g /gün
- Su: hiponatremi varsa sıvı kısıtlaması (1 litre / gün)
Akut böbrek yetmezliği (ABY) ve Beslenme Tedavisi
Akut böbrek yetmezliği (ABY) GFD nin saatler veya birkaç gün içinde hızla azalmasıyla birlikte azotlu atıkların birikimi ve böbreğin sodyum, potasyum, asit-baz ve su dengesini sağlayamaması olarak tanımlanır. Gelişmiş diyaliz tedavilerine rağmen ABY de bildirilen mortalite hızları %30-80’dir. Sadece su, elektrolit ve asit-baz metabolizmasında değil protein, amino asit, karbonhidrat ve lipid metabolizmasında da önemli bozukluklar gelişir.
ABY de diyet kısıtlamalarından kaçınılmalıdır.ABY de gün lük kalori ihtiyacı 25 – 35 kcal/kg arasında değişir.
ABY’de Yağ da eriyen vitaminlere (K vitamini hariç) de ihtiyaç artmıştır. Aynı zamanda suda eriyen vitaminlerin (özellikle folik asit, B6 vitamini) diyaliz ile kayıpları olur. Bu nedenle kayba uğrayan vitaminlerin yerine konulması önem taşımaktadır.
Hastanın katabolizma deresi hafifse ve oral yolla besleniyorsa günlük enerji ihtiyacı 25 protein/kg/gün olup, protein ihtiyacı ise 0,6-1 g arasında değişmektedir.
Hastanın katabolizma deresi orta şiddette ve hasta enteral/parenteral yolla besleniyorsa günlük enerji ihtiyacı 25-35 protein/kg/gün olup, protein ihtiyacı ise 0,8-1,2 g arasında değişmektedir.
Kronik böbrek yetmezliği (KBY) ve Beslenme Tedavisi
Böbreğin kronik, ilerleyici ve irreversibl doku haraplanması sonucu gelişen fonksiyonel yetersizliği ve buna bağlı olarak ortaya çıkan klinik tabloya kronik böbrek yetmezliği (KBY) denir.
Sağlıklı yetişkinlerde diyette protein kısıtlaması durumunda amino asit katabolizması baskılanarak ve protein yıkımı önlenerek nötral azot dengesi korunur. Orta derecede aktivite gösteren ve yeterli kalori alan sağlıklılar da 0.6 g protein/kg/gün minimal alınması gereken protein miktarıdır. KBY lilerde de adaptasyon mekanizmaları benzer şekildedir. Bu sebeple düşük proteinli diyetler (DPD) güvenle uygulanabilir.
Klasik DPD’lerde ;
- 0.6 g protein/kg/gün (2/3’ü yüksek biyolojik değerlilikli; yumurta, et, balık)
- 35 kcal/kg/gün
Çok düşük proteinli diyetlerde;
- 0.3 g protein/kg/gün + EAA (esansiyel amino asitler) ve ya KA (azot içermeyen ketoanaloglar)
- 35 kcal/kg/gün
(**Tirozin, histidin ve serin KBY’lerde esansiyel kabul edilir) Glomerüler filtrasyon hızına göre protein, enerji ve fosfor ihtiyaçları değişiklik göstermektedir.
Karbonhidrat kaynakları total kalorinin %60-65’ini oluşturmalıdır. Ekmek, pirinç, makarna gibi besinler tüketilmesinde sakınca yoktur. Böbrek hastası bireyleri kepekli tahıl ürünleri tüketmemelidirler ve tuzsuz ekmek tercih etmeliler. Yağ içeriği yüksek olmamasına dikkat edilmeli ve total kalorinin %25-30’unu oluşturmalıdır.
Bu hastalarda ilk aşamada sıvı kısıtlamasına gerek yoktur. Ancak hastalığın ilerlediği durumlarda alınan sıvı miktarına dikkat edilmesi gerekebilir. İlerleyen dönemde ise sıvı ihtiyacı şu şekilde hesaplanabilir:
**bir gün önceki idrar miktarına(ml) + 500 ml
Kola gibi asitli içecekler, et suyu tabletleri, kek, pasta, çikolata gibi işlenmiş besinler tüketilmemelidir.
Fosfor içeriği yüksek süt ve süt ürünleri; et, balık ve sakatat; kurubaklagil; ceviz ve fındık gibi yağlı tohumların tüketim miktarına dikkat edilmelidir.
Potasyum içeriği yüksek olan kuru yemiş, kurubaklagil, kurutulmuş meyve ve sebzeler, patates, havuç, kayısı, kavun, muz, hurma, ıspanak, maydanoz gibi koyu yeşil yapraklı sebzelerin tüketimine de dikkat edilmesi gerekir.
Uzm. Dyt. Ayşenur FİŞEK
KAYNAKLAR
- Jennette JC, Falk RJ. Glomerular Clinicopathologic Syndromes. In: Gilbert SJ, Weiner DE, eds. National Kidney Foundation Primer on Kidney Diseases. Sixth Edit. Philadelphia, PA 19103-2899: Elsevier Inc.; 2014:152-163. doi:10.1016/B978-1-4557-4617-0.00016-9.
- Bitzan M. Glomerular Diseases / Acute Glomerulonephritis. In: Phadke K, Goodyer P, Bitzan M, eds. Manual of Pediatric Nephrology. New York Dordrecht London: Springer-Verlag Berlin Heidelberg; 2014:141-229. http://dx.doi.org/10.1007/978-3-642-12483-9.
- Mitch WE, Klahr S. Handbook of nutrition and the kidney. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia 2002
- Mitch WE, Walser M. Nutritional therapy of the uremicpatitent. In: Brenner BM, Rector FC, eds. The kidney. Philadelphia: WB Saunders, 2000 : 2298-2340